مرکز دانش تصادفات و حوادث ترافیکی

تصادفات و حوادث ترافیکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت عمومی و توسعه در کشور به شمار می‌روند و سالانه موجب هزاران مرگ، صدها هزار مصدومیت، و خسارت‌های اقتصادی گسترده برای خانواده‌ها، نظام سلامت و اقتصاد ملی می‌شوند. در چنین شرایطی، ایجاد یک نظام علمی، معتبر و قابل اتکا برای تولید سریع شواهد معتبر و سیاست‌محور ضرورتی حیاتی است.

بانک Rapid Evidence Syntheses با همین هدف و با رویکرد ایجاد یک مرکز دانش پویا، به‌روز و قابل اعتماد در حوزه ایمنی ترافیک شکل گرفته است؛ مرکزی که بتواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، پرسش‌های سیاستگذاران، مدیران و نهادهای مسئول را با خلاصه‌شواهد دقیق، مختصر و قابل اقدام پاسخ دهد.

این بانک با بهره‌گیری از روش‌های استاندارد مرور سریع (Rapid Review)، چارچوب‌های تحلیلی PICO، منابع معتبر بین‌المللی همچون WHO، Cochrane و UNRSF، و نیز داده‌های بومی کشور، مجموعه‌ای ساختارمند از شواهد خلاصه ای یک‌صفحه‌ای تولید می‌کند. این خلاصه ها با هدف پشتیبانی از تصمیم‌گیری در حوزه‌های قانون‌گذاری، برنامه‌ریزی عملیاتی، اولویت‌بندی مداخلات، تخصیص منابع و طراحی اقدامات پیشگیرانه تدوین می‌شوند.

مرکز دانش حاضر به دو شیوه فعال (Proactive) و تقاضامحور (Reactive) فعالیت می‌کند:

رویکرد فعال: تیم تخصصی بر اساس روندهای آسیب، مستندات جهانی، نیازهای سیاستی کشور و شکاف‌های دانشی، موضوعات اولویت‌دار را شناسایی کرده و مرورهای سریع مرتبط را به‌طور منظم تولید و منتشر می‌کند.

رویکرد تقاضامحور: سیاستگذاران و مدیران می‌توانند پرسش‌های سیاستی خود را از طریق فرم ثبت درخواست ارسال کنند و در بازه زمانی ۴۸ ساعت تا ۱۴ روز، پاسخ مبتنی بر شواهد دریافت نمایند.

این مرکز دانش با هدف ارتقای کیفیت سیاست‌ها، کاهش خطاهای تصمیم‌گیری، و افزایش اثربخشی مداخلات ملی و استانی در کاهش حوادث و تلفات ترافیکی ایجاد شده و تلاش می‌کند نقش مؤثری در تصمیم‌سازی مبتنی بر شواهد در کشور ایفا کند.

 

لیست مطالب

A. رفتار راننده و عوامل انسانی (Human Factors & Behavioral Safety)

1. اثربخشی اجرای قوانین کمربند ایمنی برای راننده و سرنشینان جلو و عقب

بررسی تأثیر اجرای سفت‌وسخت قوانین کمربند ایمنی بر کاهش مرگ، جراحت شدید، هزینه‌های درمان و پیامدهای اجتماعی؛ مقایسه اثر اجرای جریمه، فرهنگ‌سازی، دوربین و ترکیب مداخلات.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

2. اثربخشی کلاه ایمنی موتورسیکلت: استاندارد، نوع کلاه و میزان مطابقت رفتاری

تحلیل میزان کاهش آسیب‌های سر، مرگ، و پیامدهای ناتوان‌کننده؛ ارزیابی انواع کلاه(full-face, half-face) ، استانداردها، سیستم‌های enforcement  و سیاست‌های موفق کشورها.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

3.  تأثیر کنترل سرعت (Speed Enforcement) با دوربین ثابت، دوربین سیار، و گشت پلیس

شواهد مربوط به کاهش سرعت متوسط، کاهش مرگ، جراحت و برخوردهای شدید؛ مقایسه هزینه‌اثربخشی مدل‌های مختلف کنترل سرعت.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

4. تأثیر حواس‌پرتی ناشی از استفاده از موبایل (Hand-held vs. Hands-Free) در رانندگی

اثر انواع استفاده از موبایل، راهکارهای قانونی، فناوری محدودسازی (blocking) و آموزش؛ مداخلات مؤثر در کشورها.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

5. خواب‌آلودگی و خستگی رانندگی (Drowsy & Fatigue Driving): مداخلات مؤثر

شواهد درباره ساعات کاری طولانی، رانندگان حمل‌ونقل عمومی، ابزارهای پایش خستگی و مداخلات تنظیم ساعات کار.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

6. مصرف الکل و مواد (Alcohol & Drug-Impaired Driving): ابزار تشخیص و سیاست‌های کنترل

مقایسه breath analyzer، drug test، قانون صفر درصد، نقاط بازرسی، و تجربه کشورهایی با موفقیت بالا.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

7. رفتارهای پرخطر نوجوانان و جوانان در رانندگی: سرعت، موتورسیکلت، بدون گواهینامه

شناسایی الگوهای ریسک، مداخلات آموزشی، قوانین خاص (Graduated Licensing) و سیاست‌های کاهش رفتارهای پرخطر.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

8. آموزش رانندگی حرفه‌ای و Defensive Driving : شواهد اثربخشی

تحلیل این که آیا دوره‌های آموزشی پیشرفته واقعاً رفتار را تغییر می‌دهند یا خیر؛ اثر بازآموزی برای رانندگان پرخطا.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

9. الگوی رفتارهای پرخطر موتورسواران در ایران: ویراژ، خلاف‌جهت، عبور از لابه‌لای خودروها

مداخلات مؤثر در کشورهای آسیایی مشابه ایران (هند، اندونزی، ویتنام)، مدیریت هوشمند موتورسیکلت‌ها، پلیس‌محوری، خط‌کشی و مسیرهای جدا.

برای دریافت فکت شیت‌های مرتبط با این عنوان به این لینک مراجعه کنید.

 

B. ایمنی جاده و محیط (Road Infrastructure Safety)

1. اثربخشی اصلاح نقاط پرتصادف (Black Spot Treatment) شامل جاده، تقاطع، و مناطق پرریسک

ارزیابی مداخلاتی مانند بهبود دید، نصب گاردریل، بهبود سطح جاده، اصلاح هندسی، چراغ راهنمایی و…؛ تحلیل هزینه–اثربخشی.

2. نقش خط‌کشی، علائم، بازیابی سطوح لغزنده و بهبود حاشیه جاده (Roadside Safety)

شواهد در مورد اینکه کدام اصلاحات بیشترین کاهش مرگ و جراحت را دارند.

3. تأثیر روشنایی جاده‌ها بر کاهش تصادفات شبانه

میزان اثربخشی روشنایی LED، هوشمندسازی روشنایی، و اولویت‌بندی روشنایی در محورهای برون‌شهری.

4. اثربخشی خطوط ویژه موتورسیکلت (Motorcycle Lanes) در شهرهای پرتردد

تحلیل تجربه کشورهای آسیایی، کاهش برخوردهای جانبی و  hand-on و feasibility ایران.

5. مدیریت سرعت در مناطق مسکونی و مدرسه: Zone 30، سرعت‌گیر، آرام‌سازی ترافیک

شواهد درباره اثربخشی  Claiming Devices،  تابلوها، دوربین‌های مدرسه‌محور.

6. ایمنی عابر پیاده: گذرگاه‌های سطحی، پل، چراغ عابر، جزایر میانی

مداخلات مؤثرترین در کاهش مرگ عابران؛ مطالعات مقایسه‌ای کشورها.

7. ایمنی دوچرخه‌سواران و کاربران اسکوترهای برقی

زیرساخت، قوانین، کلاه ایمنی، مسیرهای اختصاصی، محدودیت سرعت.

 

C. ایمنی وسیله نقلیه (Vehicle & Fleet Safety)

1. تأثیر استانداردهای ایمنی خودروهای تولید داخل بر کاهش مرگ و جراحت

تحلیل الزامات بدنه، کیسه هوا، تست تصادف، و مقایسه با استانداردهای NCAP

2. فناوری‌های کمکی راننده (ADAS) : ترمز خودکار، هشدار خروج از خط، ESC

بررسی میزان تأثیر این فناوری‌ها در کشورها و امکان‌سنجی برای ایران.

3. اثربخشی بازرسی فنی خودروها (Periodic Technical Inspection)

تأثیر کیفیت ترمز، لاستیک، چراغ، سیستم تعلیق بر کاهش تصادف؛ تحلیل هزینه–اثربخشی.

4. ایمنی موتورسیکلت‌های رایج در ایران: کاربراتوری، انژکتوری، کیفیت ترمز و لاستیک

اثر انواع موتورسیکلت بر خطر مرگ و آسیب.

5. تجهیزات محدودکننده سرعت در ناوگان حمل‌ونقل عمومی (Speed Governors)

شواهد بین‌المللی در مورد اتوبوس‌ها، مینی‌بوس‌ها و خودروهای سنگین.

 

D.  مدیریت مصدومان (Trauma Care & Post-Crash Response)

1. زمان طلایی امداد (Golden Hour Response Time ( : کد مطلوب و اثرات آن

تحلیل شواهد WHO درباره تأخیرهای قابل قبول و اثر کاهش زمان رسیدن آمبولانس.

2. تریاژ پیش‌بیمارستانی مؤثر: مدل‌های جهانی و اهمیت آن در ایران

مقایسه  CATS و STARS و سیستم‌های منطقه‌ای.

3.  معیارهای بهتر برای انتخاب محل مناسب انتقال مصدوم: نزدیک‌ترین مرکز یا مرکز مجهز؟

تحلیل شواهد در تروما سیستم‌ها درباره bypass hospital.

4.  مدل‌های موفق شبکه ملی تروما National Trauma System

تحلیل عناصر کلیدی: command & control، تریاژ، شبکه ارجاع، استانداردهای بیمارستانی.

5. اثربخشی مداخلات بیمارستانی حیاتی در ۲ ساعت اول تروما

CT فوری، کنترل خونریزی، جراحی اورژانس، هدایت مایعات

6.  اثر تأخیر در تصویربرداری CT، جراحی و احیای اولیه بر پیامد نهایی بیماران

تحلیل عددی  RR و OR پیامدهای قابل جلوگیری.

 

E. سیاست، حکمرانی، اجرا و اقتصاد (Policy, Governance & Economics)

1. الگوهای موفق حکمرانی ایمنی راه :Vision Zero  سوئد، نروژ، استرالیا

عناصر کلیدی که قابلیت انتقال به ایران را دارند.

2. ساختار مناسب برای نهاد ملی ایمنی راه در ایران

مقایسه مدل‌های چندبخشی، یکپارچه‌سازی داده‌ها، نقش وزارت بهداشت، پلیس، راهداری و شهرداری.

3. اولویت‌بندی مداخلات هزینه‌اثربخش برای کاهش مرگ ترافیکی در ایران

۱۰ مداخله با بالاترین ROI بر اساس داده‌های جهانی + شبیه‌سازی ایران.

4. بررسی کامل بار اقتصادی تصادفات ترافیکی در ایران  (Cost of Injuries)

هزینه مستقیم درمان، غیرمستقیم (ازکارافتادگی) و هزینه‌های اقتصادی کلان.

5. الگوی یکپارچه‌سازی داده‌ها  (Data Linkage) : پلیس، اورژانس، بیمارستان، ثبت مرگ

تجربه کشورهای موفق در یکپارچه‌سازی داده‌ها و کاربرد آن برای ایران.

6. شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) ایمنی راه بر اساس استاندارد   سازمان‎های جهانی بهداشت

۱۲ شاخص اصلی برای ارزیابی سیاست‌های ملی.

7. مدیریت کریدورهای پرخطر : (High-Fatality Corridors) مدل شناسایی و مداخله

الگوهای تحلیل محورهای پرتلفات، بسته مداخلات فوری.

8. تحلیل شواهد درباره الزام فناوری‌های ایمنی خودرو  ABS، EBS و Airbag

اثربخشی، هزینه، اولویت‌بندی.

 

F.  جمعیت‌های خاص (Special Populations & Vulnerable Groups)

1. ایمنی کودکان در خودرو: صندلی کودک، بوستر، قوانین، فرهنگ‌سازی

اثر الزام صندلی کودک بر مرگ و آسیب.

2. ایمنی سالمندان: رانندگی، عابر پیاده، واکنش زمان، اختلالات بینایی

مداخلات موثر برای گروه سنی بالای ۶۵ سال.

3. ایمنی رانندگان ناوگان حمل‌ونقل (تاکسی، اسنپ، اتوبوس، وانت‌بار)

خستگی، ساعات کار، مدیریت ریسک.

4. ایمنی دانش‌آموزان: سرویس مدرسه، گذرگاه، مناطق آموزشی

مداخلات کم‌هزینه و اثربخش.

5. تفاوت‌های جنسیتی در الگوی تصادفات و رفتار رانندگی

ریسک‌ها، رفتار، طراحی مداخله.

 

G. داده، پایش و تحلیل (Data, Monitoring & Analytics)

1. کیفیت داده‌های تصادفات در ایران: کامل بودن، دقت، به‌روز بودن (Completeness, Accuracy, Timeliness)

بررسی شکاف‌های داده‌ای در پلیس، EMS، بیمارستان و ثبت مرگ؛ شواهد نظام‌های موفق در تکمیل داده و تأثیر آن بر سیاستگذاری.

2. یکپارچه‌سازی داده‌ها (Integrated Traffic Injury Data Systems): پلیس، EMS، بیمارستان، پزشکی قانونی

مدل‌های جهانی linkage، مزایا برای تحلیل و برنامه‌ریزی، و feasibility اجرای آن در ایران.

3. استفاده از GIS برای شناسایی نقاط پرخطر (GIS-Based Hotspot Analysis)

تجربه کشورها در تحلیل‌های مکانی، روش‌های استاندارد (Kernel Density، Spatial Clustering)، و کاربردها در ایران.

4. مدل‌های پیش‌بینی تصادفات (Risk Prediction Models): داده‌محور و AI-based

مدل‌های بین‌المللی پیش‌بینی ریسک تصادفات و امکان‌سنجی آنها برای محورهای ایران.

5. پایش رفتار رانندگان با ابزارهای هوشمند (Telematics, IoT): سرعت، ترمز ناگهانی، انحراف از مسیر

شواهد جهانی درباره telematics و تأثیر آن بر کاهش رفتارهای پرخطر و تصادفات.

6. کیفیت گزارش‌دهی بیمارستانی حوادث ترافیکی: تکمیل فرم‌ها، کدگذاری ICD-10، و پیامدها

شواهـد جهانی در مورد سیستم‌های گزارش‌دهی بیمارستانی و نیازهای کشور.

 

H. رویکرد سیستم ایمن (Safe System Approach)

1. اصول رویکرد سیستم ایمن (Safe System Principles) و امکان کاربرد آن در ایران

تحلیل عناصر: خطای انسانی قابل جبران، سرعت ایمن، جاده ایمن، وسیله نقلیه ایمن، پاسخ پس از سانحه.

2. تقسیم مسئولیت بین بخش‌ها در رویکرد سیستم ایمن (Shared Responsibility)

شواهد درباره ساختارهای چندبخشی موفق و نقش هر دستگاه.

3. چارچوب مرگ صفر (Vision Zero): تجربه سوئد، نروژ، استرالیا و انتقال‌پذیری به ایران

تحلیل شواهد اثربخشی این دیدگاه؛ ابزارهای سیاستگذاری، قوانین، زیرساخت‌ها.

4. نقش عدالت و نابرابری (Equity) در ایمنی راه

ایمنی برای گروه‌های کم‌درآمد، مناطق حاشیه‌ای، روستاها، موتورسواری جوانان؛ شواهد مداخلات هدفمند.

5. ایمنی در سرعت‌های مختلف (Safe Speeds): اصول، شواهد و سیاست‌های موفق

تحلیل مدل‌های تنظیم سرعت بر اساس دسته‌بندی جاده و آسیب‌پذیری کاربران.

 

I. ایمنی حمل‌ونقل شهری و جابجایی ایمن (Urban Mobility & Transport Safety)

1. ایمنی سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی (BRT، مترو، تاکسی، ون)

شواهد جهانی درباره تصادفات مرتبط با حمل‌ونقل عمومی، طراحی ایمنی، مدیریت سوار و پیاده شدن.

2. ایمنی سفرهای کوتاه شهری (First/Last Mile Safety)

مداخلاتی برای کاهش تصادفات در فاصله بین منازل–ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی.

3. مدیریت سرعت شهری در مناطق متراکم (Urban Speed Management)

Zone 30، calming devices، دوربین‌های شهری؛ شواهد کشورهای اروپایی و آسیایی.

4. طراحی خیابان ایمن (Safe Street Design): تقاطع‌ها، خطوط عابر، چراغ‌ها، جداکننده‌ها

تأثیر طراحی‌های خیابان محور بر کاهش مرگ و جراحت شهری.

5. استفاده از حمل‌ونقل پاک (دوچرخه، اسکوتر) و چالش‌های ایمنی در ایران

زیرساخت، قوانین، آموزش؛ تجربه آمستردام، سئول، سنگاپور.

6. پارکینگ، توقف دوبله و انسداد معابر: اثرات بر حوادث

شواهد تأثیر رفتارهای توقف نادرست بر تصادفات شهری.

 

J. اطلاع‌رسانی، تغییر رفتار و فرهنگ‌سازی (Communication, Awareness & Behavior Change)

1. اثربخشی کمپین‌های رسانه‌ای ایمنی ترافیک: تلویزیون، فضای مجازی، تبلیغات محیطی

بررسی شواهد تأثیر کمپین‌های جمعی بر رفتار رانندگان و عابران.

2. مداخلات رفتاری (Behavior Change Interventions): Nudge، Social Marketing، Behavioral Insights

مداخلات علمی برای تغییر رفتار در سرعت، کمربند، کلاه ایمنی، موبایل.

3. نقش مدارس و دانشگاه‌ها در آموزش ایمنی راه

شواهد برنامه‌های موفق کودکان و نوجوانان در جهان.

4. نقش جوامع محلی، دهیاران، شوراهای محلات در کاهش حوادث

مدل‌های مشارکت اجتماعی در آسیا، آفریقا و آمریکای‌لاتین.

5. اثر اطلاع‌رسانی در نقطه خطر (On-Site Warnings): تابلوهای سرعت، پیام‌های دیجیتال، هشدارهای هوشمند

بررسی اثربخشی پیام‌های real-time.

6. گواهینامه رانندگی: آزمون، دوره آموزشی، تجدید گواهینامه و شواهد اصلاح نظام صدور

تفاوت نظام‌های آموزشی و تست بین کشورها و کاهش تصادفات.

 

K. هماهنگی بین‌بخشی و حکمرانی (Intersectoral Coordination & Governance)

1. جایگاه و مسئولیت دستگاه‌های مختلف در ایمنی راه (MoHME، Police، MoRUD، Municipalities)

مقایسه مدل‌های حکمرانی ملی و نقش هر وزارتخانه.

2. مدل‌های موفق هماهنگی بین‌بخشی (Intersectoral Platforms)

کمیته‌های ملی، شوراهای هماهنگی، ساختارهای cross-sectoral.

3. طراحی نظام ارزیابی عملکرد بین‌بخشی برای ایمنی ترافیک (Multi-sectoral KPIs)

شاخص‌های مشترک و مدل‌های کنترل عملکرد.

4. نقش قوه قضائیه و اجرای قانون در کاهش تلفات

شواهد اثر سخت‌گیری قضایی بر رفتار رانندگی.

5. همکاری‌های بین‌المللی و نقش WHO، UNRSF، بانک جهانی

فراهم‌سازی داده، منابع مالی، فناوری و سیاست.

 

L. اپیدمیولوژی، بار بیماری و الگوهای آسیب (Epidemiology, Burden of Disease & Injury Patterns)

1. بار بیماری ناشی از تصادفات ترافیکی در ایران (Burden of Disease: DALYs, YLL, YLD)

تحلیل بار کلی بیماری‌ها و آسیب‌ها ناشی از حوادث ترافیکی بر اساس داده‌های GBD، WHO، IHME و داده‌های ملی؛ سهم RTI در سال‌های از دست‌رفته عمر و ناتوانی.

2. الگوی انواع آسیب‌ها در تصادفات (Injury Patterns: Head, Spine, Chest, Abdomen, Limb)

بررسی توزیع انواع آسیب‌های شایع در تصادفات و شدت آنها؛ پیامدهای کوتاه‌مدت، بلندمدت و ناتوان‌کننده.

3. توزیع جمعیتی مصدومان: سن، جنس، محل سکونت، وضعیت اجتماعی- اقتصادی

الگوهای بروز و مرگ‌ومیر بر اساس گروه‌های سنی، تفاوت جنسیتی، شهر/روستا، و طبقات اجتماعی.

4. الگوی مکانیسم برخورد (Mechanism of Injury): برخورد از جلو، واژگونی، عابر، موتورسیکلت

تحلیل اثر هر مکانیسم برخورد بر شدت آسیب، مرگ‌ومیر و انواع جراحات.

5. روند ده‌ساله مرگ و مصدومیت‌های ترافیکی در ایران (Trend Analysis)

بررسی تغییرات مرگ و آسیب در یک دهه گذشته؛ تحلیل روندها بر اساس سن، جنس، استان و نوع وسیله نقلیه.

6. تفاوت بین استان‌ها در میزان مرگ و مصدومیت (Inter-Provincial Disparities)

شناسایی استان‌های پرخطر، عوامل زمینه‌ای و تفاوت در الگوی حوادث.

7. سهم حوادث ترافیکی در مرگ زودرس و سال‌های از دست رفته عمر

تحلیل سهم RTI در YLL و تأثیر آن بر ساختار جمعیتی و اقتصادی کشور.

8. نقش بیماری‌های همراه بر پیامد مصدومان (Comorbidities & Outcomes)

تأثیر بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشارخون، سالمندی و بیماری قلبی بر مرگ‌ومیر و ناتوانی پس از تصادف.

9. بروز و شیوع ناتوانی‌های ناشی از تصادفات (Disability Burden)

توزیع انواع معلولیت‌های ناشی از حوادث ترافیکی؛ اثر آن بر کیفیت زندگی، اشتغال و هزینه‌های خانواده.

10. اثر تأخیر در انتقال و درمان بر پیامد نهایی مصدومان (Delay → Death/Disability)

تحلیل ارتباط زمان رسیدن آمبولانس، زمان ورود بیمارستان، و زمان شروع درمان با مرگ و ناتوانی.